به گزارش روابط عمومی نیروی انسانی، مدیر مرکز کارآفرینی دانشگاه صنعتی شریف می‌گوید با دانشجویان که درباره کارآفرینی صحبت می‌کنیم، اولین سوال‌شان این است که مگر می‌شود در ایران هم کارآفرینی کرد؟! ما برای این سوال، جواب مشخص داریم. نمی‌خواهیم دانشجویان حتماً کسب‌وکار راه‌اندازی کنند بلکه مرکز کارآفرینی باید ذهنیت کارآفرینانه در دانشجویان بسازد. ذهنیت کارآفرینانه یعنی دانشجو چطور مثل یک کارآفرین فکر، نگاه و عمل کند. به گزارش خبرنگار کارآفرین‌نیوز، مرکز کارآفرینی دانشگاه صنعتی شریف در سال ۱۳۷۹ به عنوان نخستین مرکز کارآفرینی در کشور، فعالیت خود را آغاز کرد. رسالت اصلی مرکز، افزایش روحیه کارآفرینی در دانشجویان، استادان و دانش‌آموختگان دانشگاه همچنین استفاده از قابلیت‌ها و توانمندی‌های دانشگاهیان شریف برای توسعه کسب و کار دانش‌بنیان است. با توجه به اهمیت مرکز کارآفرینی دانشگاه صنعتی شریف و الگو شدن این مرکز ۲۲ ساله میان سایر دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی، علیرضا جعفر، مدیر این مرکز ابعاد برنامه‌های کارآفرینی دانشگاه و اثرگذاری متفاوت مرکز روی دانشجویان نخبه شریفی را در گفت‌وگویی تفصیلی تشریح کرد. گفت‌وگو با علیرضا جعفر از آن‌جایی جالب می‌شود که یک دهه هفتادی و دانش‌آموخته مقطع کارشناسی‌ارشد رشته کارآفرینی در دانشگاه تهران است. او با ۳۲ سال سن از اواخر سال گذشته به عنوان مدیر مرکز کارآفرینی دانشگاه صنعتی شریف منصوب شد. *آقای مهندس جعفر، جالب است که شما دانشگاه تهرانی هستید اما منصب مدیریتی در دانشگاه صنعتی شریف دارید. چطور مدیر یک مرکز کلیدی در دانشگاه صنعتی شریف شدید؟ من دانش‌آموخته دانشگاه تهران در مقطع کارشناسی ارشد کارآفرینی، ورودی سال ۹۲ هستم. سال ۹۲ که تحصیل من در رشته کارآفرینی دانشگاه تهران کلید خورد، فعالیت‌های غیررسمی خود را هم در حوزه کارآفرینی آغاز کردم. الان که با شما صحبت می‌کنم همه زندگی، تحصیلاتم، شغلم و مطالعات شخصی‌ام حول محور کارآفرینی و نوآوری می‌چرخد. اینکه چگونه از دانشگاه تهران به دانشگاه صنعتی شریف آمدم باید بگویم، اوایل کارم در مرکز توانمندسازی و تسهیل‌گری وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات که روی توسعه اکوسیستم کارآفرینی کشور فعالیت می‌کرد، مشغول به کار بودم. همزمان با وسیع‌تر شدن ارتباطاتم از دانشگاه تهران به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، با طیف مختلفی از کسب و کارها آشنا شدم که نمی‌دانستم استارتاپ هستند. بعد متوجه شدم تعداد زیادی از این استارتاب‌ها را دانش‌آموختگان یا دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف تشکیل داده‌اند و ارتباط من با آنها بیشتر شد. وقتی آن پروژه در وزارت ارتباطات به پایان رسید، به واسطه همین دانشجویان به دانشگاه معرفی شدم. *مرکز ۲۲ ساله کارآفرینی شریف تاکنون متناسب با سن و سالش چه اهدافی را طی کرده و قرار است دانشجویان را به چه نقطه‌ای از مهارت در کارآفرینی برساند؟ اسفندماه سال ۱۳۷۹ بود که نهادی به نام مرکز کارآفرینی در دانشگاه صنعتی شریف شکل گرفت. دانشگاه شریف به دنبال این بود: دانشجویی که فقط این ذهنیت را دارد که به محض خروج از دانشگاه، در جایی استخدام شود، چرا به این موقعیت نرسد که بقیه را به استخدام خودش دربیاورد؟ دانشگاه به دنبال شکل گرفتن یک تلنگر ذهنی برای دانشجویان بود تا جدا از مسیر کارمندی به مسیر کارآفرینی هم فکر کند؛ مسیری که در آن خلق ارزش، حل مسائل و ابتکار عمل وجود دارد و با این نیت، دانشگاه مرکز کارآفرینی را راه‌اندازی کرد. از ۲۲ سال پیش، رسالت مرکز کارآفرینی همین موضوع و جنس فعالیت‌هایش، برنامه‌های ترویجی و آموزشی بود. کسی که می‌خواهد وارد مسیر کارآفرینی شود باید یک سری مهارت‌ها مانند ایده‌پردازی، حل مسأله فردی و غیرفردی، همچنین برنامه‌های ترویجی را بیاموزد. در برنامه‌های ترویجی می‌توان تعدادی از کارآفرینان را به دانشگاه دعوت کرد تا الگوی نقشِ دانشجویان باشد یا باید برخی برنامه‌های انگیزشی برای تشویق دانشجویان برای ورود به فضای کارآفرینی در نظر گرفته می‌شد. این چیزی بود که مرکز کارآفرینی از گذشته به عنوان یک رسم دنبال می‌کرد. *البته یکی از رسالت‌های مرکز کارآفرینی دانشگاه شریف، افزایش روحیه کارآفرینی میان استادان، دانشجویان و دانش‌آموختگان است. درباره اینکه آیا این روحیه بیشتر در استادان شکل گرفت یا در دانشجویان و دانش‌آموختگان دانشگاه صنعتی شریف، لطفاً بیشتر توضیح بدهید. واقعیت را بگویم، این روحیه در استادان دانشگاه شکل نگرفت چرا که به آنها توجه کمتری شد و برنامه‌ای برای ورود استادان به فضای کارآفرینی نداشتند. اما برنامه‌ای که از سال ۱۴۰۰ شروع کردیم و امسال برنامه‌های جدی‌تری برگزار می‌کنیم، تمرکز روی استادان جوان است. در دانشگاه شریف نزدیک به ۵۰۰ عضو هیأت علمی داریم. نکته جالب اینکه دانشگاه صنعتی شریف، استادان متولد سال‌های ۷۱ یا ۷۲ دارد و چون این استادان به فضای کارآفرینی نزدیک‌ترند، مرکز کارآفرینی می‌تواند آنها را بهتر وارد برنامه‌های کارآفرینی کند. در برخی موارد، این استادان بودند که به سمت مرکز کارآفرینی دانشگاه آمدند. در گذشته تصور استادان این بود که کارآفرینی، بین دانشجویان و درس فاصله می‌اندازد یا همیشه تذکرشان به دانشجویان این بود که وارد فعالیت متفرقه نشوند و همه تمرکزشان روی درس و نمره ۲۰ باشد. الان اما این تصور وجود ندارد و اگر دانشجویی غیر از درس، فعالیت دیگری نداشته باشد به عنوان یک دانشجوی تک بُعدی شناخته می‌شود و با خروج از فضای دانشگاه، ضربه بیشتری می‌خورد چون با راه‌های برقراری ارتباط آشنایی ندارد و نمی‌تواند خلق ارزش کند. *پس نکته‌ای که آقای مجید دهبیدی‌پور، رییس پیشین پارک علم‌وفناوری دانشگاه صنعتی شریف مبنی بر اینکه ضریب نفوذ کارآفرینی میان دانشجویان پایین است، همچنان میان دانشجویان پر رنگ مانده؟ تا حدی بله اما اتفاقات خوبی در شُرف وقوع است. مرکز کارآفرینی آماری دارد که بیشتر به قبل از دوران کرونا باز می‌گردد اما این آمار الان جان تازه‌ای گرفته و دوباره در حال نزدیک شدن به آمار قبلی هستیم. در دوران قبل از کرونا، مرکز کارآفرینی دانشگاه شریف سالی ۱۰۰ رویداد برگزار می‌کرد. این رویدادها از جنس رویدادهای ۲ ساعته بود که با دانشجویان کنار هم می‌نشستیم و حول یک ایده یا یک کتاب کارآفرینی صحبت می‌کردیم. علاوه بر این، در طول یک سال ۲۶ هزار نفر ساعت کارگاه‌های آموزشی برگزار می‌شد. این آمار در نگاه نخست و در مقایسه با مراکز کارآفرینی سایر دانشگاه‌ها به نظر درخشان می‌آید. اما آمار یاد شده با طرح یک سوال، چهره واقعی خود را نشان می‌دهد که بپرسیم چه تعداد از ۱۳ هزار دانشجوی دانشگاه صنعتی شریف در مقاطع مختلف تحصیلی وارد برنامه‌های کارآفرینی شدند؟ اینجاست که با آمار پایینی مواجه می‌شویم. اگر بخواهم مرکز کارآفرینی دانشگاه صنعتی شریف را با مراکز کارآفرینی سایر دانشگاه‌ها یا شتاب‌دهنده‌ها، مراکز نوآوری و رشد که آنها را در قالب بازیگران حوزه کارآفرینی می‌شناسیم، مقایسه کنم دچار غرور می‌شوم. اما واقعیت این است که مرکز کارآفرینی دانشگاه با ۱۳ هزار دانشجو، ۵۰۰ استاد و ۱۳ دانشکده مواجه است و باید آنها را درگیر کارآفرینی کند؛ بنابراین راهی طولانی در پیش دارد. در صورتی که بخواهم قضاوتی درباره ضریب نفوذ کارآفرینی میان دانشجویان داشته باشم، اینطور بیان می‌کنم که این ضریب، پایین اما رو به رشد است و مرکز کارآفرینی باید دانشجویان را بیش از گذشته با کارآفرینی درگیر کند. اتفاق جالبی که در گذشته رخ داد این بود که برخی فعالیت‌های تعریف شده در اختیار دانشجویان قرار می‌گرفت؛ این در حالی بود که ساختار مرکز کارآفرینی فقط از یک تیم چهار نفره تشکیل شده و فعالیت‌های مرکز را دانشجویان انجام می‌دهند. مرکز کارآفرینی از این جهت هم کارنامه درخشانی داشت که توانست برای دانشجویان حس خوبی ایجاد کند. الان که از شرایط دانشجویانی که در گذشته با مرکز همکاری می‌کردند، اطلاعاتی می‌گیریم همه آنها مرکز را نقطه عطفی در مسیر حرفه‌ای، شغلی و زندگی خود می‌دانند. *آماری هم از خروجی این دانشجویان و کسب‌وکارشان دارید؟ سال گذشته با بررسی وضعیت شغلی دانشجویان همکار با مرکز کارآفرینی، متوجه شدیم یکی از دانشجویان که در مرکز، برنامه‌ای در خصوص تعامل با کارآفرینان فعال کرده بود، الان مدیرعامل یک مجموعه است. دانشجویانی را که با مرکز کارآفرینی همکاری می‌کردند در اصطلاح دانشجو-همکار می‌نامیم. بر اساس آماری که به دست آوردیم، همه دانشجو-همکاران مرکز کارآفرینی دانشگاه شریف الان در موقعیت‌های جالبی هستند که به سِمََت مدیری رسیده‌اند و این موضوع نشان می‌دهد این فرد چگونه توانست در مجموعه شغلی خود اثربخش باشد؛ چرا که مرکز کارآفرینی به او فرصت اشتباه داد و همچنان این فرصت را آگاهانه در اختیار دانشجویان می‌گذارد تا اشتباه کنند چون ما از اشتباهات‌مان بیشتر از موفقیت‌های‌مان یاد می‌گیریم. ۲ دهه از تأسیس مرکز کارآفرینی دانشگاه صنعتی شریف می‌گذرد و در این ۲۰ و اندی سال رسالت اصلی مرکز، بیشتر بر تشویق دانشجویان متمرکز بود. اما رسالتی را که از اواخر سال گذشته شروع کردیم، متفاوت‌تر در نظر گرفتیم. فقط تشویق دانشجویان به کارآفرینی کافی نیست و شاید در گذشته، دانشجو را با برخی برنامه‌ها ترغیب به فضای کارآفرینی می‌کردیم. الان متوجه شدیم گوش دانشجو از فناوری و نوآوری پر است؛ پس چه چیزی این فرد را برای ورود به فضای کارآفرینی ترغیب می‌کند؟ این علامت سوال همیشه برای من وجود داشت. با تحقیق و سوال از افراد مختلف، متوجه شدم مرکز در دهه سوم باید رویکردهای خود را در مأموریت و رسالتش تغییر بدهد. *پس باید برنامه‌ریزی متفاوت‌تری نسبت به آنچه که تاکنون انجام شده، در نظر داشته باشید. بله همینطور است. مرکز کارآفرینی امسال قصد ندارد فقط به تشویق دانشجویان بپردازد و فرصت‌سازی یکی از مهمترین برنامه‌های مرکز است. در مرکز معتقدیم دانشجو با ورود به برخی برنامه‌ها، برای حضور در فضای کارآفرینی تشویق شود اما الان طیف برنامه‌های تعریف شده فقط شامل تشویق نمی‌شود؛ بلکه یک ایده باید در ذهن دانشجو شکل بگیرد حتی اگر ایده خام باشد. هیچ اشکالی ندارد و قرار نیست همه ایده‌ها، کارآفرینانه و خلاق باشند چون فردی در این شرایط قرار می‌گیرد که ذهنیت کارآفرینانه دارد و در جستجوی رسیدن به یک ایده خوب است. لحظه‌ای که ایده‌ای، ذهن او را به بازی بگیرد یعنی مرکز در برنامه‌های خود موفق عمل کرده است. *برای ایجاد این ایده‌سازی چه اقداماتی در دست دارید؟ برای ایده‌سازی، برنامه‌هایی با عنوان فرصت‌سازی و بیان مسأله تعریف کرده‌ایم. در این میان یک نکته‌ای را هم مطرح کنم. همیشه از ارتباط صنعت با دانشگاه گله می‌کنیم که این گله‌مندی را کنار گذاشتیم و موضوع دیگری را در همین ارتباط تعریف کردیم و گفتیم آشنایی مداوم و پیوسته دانشجو و استاد با نیازها و مسائل صنعت باید اتفاق بیافتد. اگر برای دانشجویان شریف که با انگیزه و مستعدند بسترسازی کنیم، ناخودآگاه از آن طیف، یک درصدی به سمت ایده‌سازی سوق پیدا می‌کنند. این مهمترین هدفی است که باید برای مرکز داشته باشیم و به پخته شدن ایده دانشجو کمک کنیم. در این لحظه می‌توانیم دست دانشجو را در دست شتاب‌دهنده قرار بدهیم. نکته مهم این است که مرکز برای داشتن عملکرد صحیح باید در طول سایر نهادهای کارآفرینانه باشد و نباید جزیره‌ای عمل کند. شتاب‌دهنده به دانشجو برای تولید محصول کمک می‌کند تا بتواند استارتاپ خود را شکل بدهد. البته، گاهی اوقات صنعت هم گله می‌کند که دانشگاه به سمت ما نمی‌آید. احساس می‌کنم برای حل این مسأله نیاز به چسب داریم و من چسب را همین برنامه‌هایی می‌دانم که جنس واسطه‌گری و تسهیل کردن دارد. ما به این چسب نیاز داریم که در یک لایه دیگر، آن را کارگزاران هم می‌نامیم. درست است که هر ۲ طرف دانشگاه و صنعت گره‌هایی دارند اما مرکز کارآفرینی می‌خواهد یک لایه روی آن چسب بکشد. *به نظر شما، دانشجویان چه ذهنیتی از فضای کسب‌وکار در کشور دارند؟ با دانشجویان که درباره کارآفرینی صحبت می‌کنیم، اولین سوال‌شان این است که مگر می‌شود در ایران هم کارآفرینی کرد؟! ما برای این سوال، جواب مشخص داریم. نمی‌خواهیم دانشجویان حتماً کسب‌وکار راه‌اندازی کنند بلکه مرکز کارآفرینی باید ذهنیت کارآفرینانه در دانشجویان بسازد. ذهنیت کارآفرینانه یعنی دانشجو چطور مثل یک کارآفرین فکر، نگاه و عمل کند. مرکز کارآفرینی باید تقویت‌کننده ذهن کارآفرینان باشد و اگر ذهن آنها یاد بگیرد، می‌تواند کسب‌وکار راه‌اندازی کند یا با ورود به یک مجموعه، کارآفرینیِ سازمانی انجام دهد. این فرد در هر قالبی باشد موثر است. با شکل‌گرفتن این ذهنیت، ذهن دانشجو فرصت‌گرا هم می‌شود. ما همیشه به دانشجویان می‌گوییم فضای فعلی کارآفرینی و اقتصادی خوب نیست اما همین الان در شتاب‌دهنده دانشگاه ۱۹ تیم و در ناحیه نوآوری ۶۰۰ شرکت فناور فعالیت می‌کنند، همچنین در مرکز رشد دانشگاه ۶۰ شرکت مستقر است. آیا آنها درکی از مشکلات فضای کشور ندارند؟ آنها هم این مشکلات را می‌دانند. اما نکته این است که فضای کارآفرینی، فضای حل مسأله و فرد کارآفرین، چالش‌پذیر است و دوست دارد مشکلی حل کند. وقتی شرایط سخت می‌شود آن فرصت‌ها خود را در لباس دیگری نشان می‌دهند. در کل، شرایط سخت است اما گاهی از دل همین سختی‌هاست که اتفاقات بیشتری رخ می‌دهد و نباید روی ذهنیت فرد تاثیر منفی بگذارد. *به عقیده شما ناحیه نوآوری شریف در طول پنج سال فعالیتش، چقدر در ورود دانش‌آموختگان به فضای کارآفرینی موفق عمل کرده است؟ این سوال به‌خصوص در لایه‌های سیاستی زیاد از ما پرسیده می‌شود. اینکه ناحیه نوآوری شریف چقدر توانست از فرار نخبگان جلوگیری کند. در جواب باید بگویم، برخی دانش‌آموختگان شریفی با وجود در اختیار داشتن موقعیت خروج از کشور، حاضر شدند در این فضا بمانند و در نظام اکوسیستم کارآفرینی دانشگاه رشد کردند. نمونه بارز آن، مدیرعامل موتور جستجوی خرید ترب است که در ناحیه نوآوری شریف فعالیت می‌کند. در ناحیه نوآوری شریف، علاوه بر شرکت‌های دانش‌بنیان، مجموعه‌هایی مانند شتاب‌دهنده‌ها، مراکز نوآوری، فضای کار اشتراکی، مجتمع فناوری، مجموعه‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر(VCA) در قالب پشتیبانی از شرکت‌های فناور فعالیت دارند. بنابراین، ناحیه هنوز این ظرفیت را دارد که از فرار دانشجویان و دانش‌آموختگان به خارج از کشور جلوگیری کند و میزان اشتغالزایی بیشتری داشته باشد. چون در ناحیه نوآوری، بحث‌های اقتصادی و اجتماعی پر رنگ می‌شود و بخشی از آن به سیاست‌های دولت باز می‌گردد که ما روی آن کنترلی نداریم. *حال که ناحیه نوآوری شریف، پتانسیل اشتغالزایی و جلوگیری از فرار مغزها را در خود دارد، تاکنون چه میزان فرصت شغلی برای دانش‌آموختگان ایجاد کرده است؟ بین پنج تا ۶ هزار نفر در ناحیه نوآوری مشغول به کار هستند که در اصطلاح، آنها را نیروهای دانشی می‌نامیم و در این ۶۰۰ شرکت دانش‌بنیان، مجموعه‌های پشتیبان هم مشغول به کار هستند. مهمترین مزیت ناحیه این است که بخشی از طیف شاغلان را دانش‌آموختگان سایر دانشگاه‌ها تشکیل می‌دهند. ناحیه نوآوری شریف تاکنون جذب‌کننده دانشجویان مختلف از دانشگاه‌های صنعتی امیرکبیر، تهران و علم و صنعت بوده و جالب است بدانید در این ناحیه، دانش‌آموختگان دانشگاه‌ها یا دانشکده‌های فنی‌وحرفه‌ای هم مشغول به کارند و شرکت‌ها از این نیروها خیلی هم راضی هستند. ناحیه نوآوری شریف به محض راه‌اندازی در تابستان ۹۷، الگوی خوبی برای سایر دانشگاه‌ها شد و بلافاصله ناحیه نوآوری پردیس، تربیت مدرس و اصفهان هم شکل گرفت. در حال حاضر هم راه‌اندازی ناحیه نوآوری خزر، تبریز، کاشان و یزد نیز مطرح است. *آیا شرکت‌های دانش‌بنیان برای ایجاد روحیه کارآفرینی و اشتغالزایی میان دانشجویان و دانش‌آموختگان شریفی با مرکز کارآفرینی همکاری کردند؟ مرکز کارآفرینی شریف، شرکت‌های دانش‌بنیانی را که دانش‌آموخته دانشگاه باشند وارد رویدادها می‌کند. مدیران این شرکت‌ها قرار نیست در رویدادها صحبت انگیزشی داشته باشند. همین که مدیر شرکت، انرژی کارآفرینی را همراه خودش وارد فضای دانشجویی می‌کند، کافی است و نیازی به سخنرانی ندارد. همین که فضای گفت‌وگو بین افرادی که مسیر کارآفرینی را رفته‌اند با دانشجویانی شکل می‌گیرد که هنوز این مسیر را طی نکرده‌اند، بسیاری از برنامه‌های مرکز کارآفرینی را پوشش می‌دهد. سبک زندگی افراد کارآفرین متمایز از بقیه است چون برخی ویژگی‌های شخصیتی متفاوتی نسبت به بقیه دارند و تعامل آنها با دانشجویان ضروری به نظر می‌رسد. اتفاقاً؛ شرکت‌های دانش‌بنیانی که در ناحیه نوآوری شریف مستقرند و بالای ۱۰ سال سن دارند، می‌خواهند در دانشگاه و میان دانشجویان، پایگاه اجتماعی داشته باشند و به دنبال نیروهای با استعداد دانشگاه هستند. مرکز کارآفرینی تلاش کرد این فضا را برای شرکت‌های دانش‌بنیان فراهم کند اما برقراری ارتباط میان این شرکت‌ها با دانشجویان یک یا ۲ بار بیشتر رخ نداد. *دلیلش چه بود؟ آیا دانشجویان تمایل نداشتند یا دانشگاه زمینه این ارتباط را به صورت کامل فراهم نکرد؟ پدیده‌ای به اسم درخواست برای مهاجرت تحصیلی مانع شد! این موضوع حداقل در دانشگاه صنعتی شریف به شدت پر رنگ است. دشمن ما تفکر و تصوری است که به دانشجوی شریف می‌گوید الان باید درخواست مهاجرت بدهم و این قضیه حتی در دانشجویان ترم یک دانشگاه هم دیده می‌شود و از نخستین روزهای ورودش به دانشگاه برای مهاجرت تحصیلی اقدام می‌کند. شاید درصد کمی بخواهند در کشور بمانند و ممکن است برنامه‌های مرکز کارآفرینی بتواند آنها را در کشور خودشان موثرتر نشان دهد. در مرکز کارآفرینی نباید برنامه‌هایی تعریف کنیم که موجب مبارزه با پدیده مهاجرت دانشجویان شود چرا که ما در دانشگاه شریف، جریان مهاجرت و رواج آن را پذیرفته‌ایم. مشکلی که در لایه‌های سیاستی دولت دیده می‌شود، مبارزه با جریان فرار مغزهاست و با طراحی برخی برنامه‌ها این موضوع بزرگ‌تر می‌شود. من با مهاجرت تحصیلی دانشجو نمی‌توانم مبارزه کنم و مرکز کارآفرینی هم هیچ قدرتی برای تأثیرگذاری روی آن ندارد چرا که تصمیمات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی دولت روی این پدیده، خیلی پر رنگ است. درست است که دانشجو ذهنیت مهاجرت دارد، هیچ اشکالی ندارد اما ماندن در کشور و کارآفرین شدن هم یک مسیر است و می‌تواند شانس خود را در مرکز امتحان کند. *به نظر شما آیا می‌توان مرکز کارآفرینی دانشگاه صنعتی شریف را داعیه‌دار ایجاد روحیه کارآفرینی میان دانشجویان و کارمندانش دانست؟ خوشبختانه فرهنگ کارآفرینی به خوبی در بدنه دانشگاه شریف رخنه کرده و از رییس دانشگاه که یک کارآفرین است تا همه بخش‌ها این فرهنگ را پذیرفته‌اند. وقتی مباحث کارآفرینی به ذهن‌شان می‌آید همیشه آن را در اولویت قرار می‌دهند. بیشتر از اینکه دانشگاه شریف را از جنبه خروجی دانش‌آموختگان بنگریم، می‌گوییم فرهنگ کارآفرینی چقدر در ذهن مسوولان رخنه کرده است.
اتمام خبر
